درس دهم

بانگ جرس

• شاعر: حمید سبزواری
• قالب شعر: مثنوی
• وزن: مستفعلن مستفعلن مستفعلن فع (رشته انسانی)

وقت است تا برگ سفر بر باره بندیم                  دل بر عبور از سدِّ خار و خاره بندیم

قلمرو فکری:

وقت آن رسیده که آماده سفر شویم. عزممان را جزم کنیم که از تمام مشکلات این راه عبور کنیم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

باره و خاره ß   قافیه (بندیم ß   ردیف)

برگ سفر بستن ß   کنایه از آماده سفر شدن

سدّ خار و خاره ß   اضافه تشبیهی

خار و خاره ß   جناس ناهمسان

دل بستن ß   کنایه از قصد کردن

باره و خاره ß   جناس ناهمسان

خار و خاره ß   ‌استعاره از مشکلات

واج آرایی حرف «ر»

پیام:

تشویق به سفر و مبارزه

از هر کران بانگ رحیل آید به گوشم                  بانگ از جرس برخاست وایِ من خموشم

قلمرو فکری:

از هر جانب فریاد کوچ و سفر کردن به گوش می رسد، زنگ کاروان به صدا در آمده است و وای بر من که هنوز حرکت نکرده ام.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

گوش و خموش ß   قافیه (ــَـم ß   ردیف)

بانگ از جرس برخاست ß   کنایه از کاروان آماده سفر شد

گوشم و خموشم ß   جناسواره

واژه آرایی کلمۀ «بانگ»

واج آرایی مصوّت «ا»

پیام:

تشویق به سفر و مبارزه

دریادلان راه سفر در پیش دارند                        پا در رکاب راهوارِ خویش دارند

قلمرو فکری:

انسان های دلیر و شجاع سفر را آغاز کردند. پا در رکاب اسب تندروی خود نهاده و آماده ی حرکت و هجوم هستند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

پیش و خویش ß   قافیه (دارند ß   ردیف)

دریادل ß   تشبیه (دلی مانند دریا)

«راه سفر در پیش داشتن» ß   کنایه از آماده حرکت شدن

«پا در رکاب داشتن» ß   کنایه از آماده حرکت شدن

پیش و خویش ß   جناسواره

واج آرایی حرف «ر»

پیام:

تشویق به کوچ و مبارزه

گاه سفر آمد برادر، ره دراز است                        پروا مکن، بشتاب، همّت چاره ساز است

قلمرو فکری:

ای برادر مبارز، هنگام جنگ فرا رسیده است و سفر طولانی در پیش داریم، واهمه به دل راه نده‌،‌ حرکت کن زیرا عزم و ارادۀ محکم و بلند، کارساز است.

قلمرو زبانی:

بیت ß   5 جمله

قلمرو ادبی:

دراز و چاره ساز ß   قافیه (است ß   ردیف)

واج آرایی مصوّت «ا»

پیام:

تشویق به سفر و درازی راه

گاه سفر شد باره بر دامن برانیم                        تا بوسه گاهِ وادی ایمَن برانیم

قلمرو فکری:

زمان سفر رسیده است. باید حرکت کنیم و خودمان را به وادی ایمن که جایی مقدس است برسانیم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

دامن و ایمَن ß   قافیه (برانیم ß   ردیف)

باره بر جایی راندن ß   کنایه از به آنجا رفتن

مصراع دوم ß   تلمیح به داستان حضرت موسی

بوسه گاه ß   کنایه از جای مقدس

پیام:

تشویق به سفر به آستانه های مقدس

وادی پر از فرعونیان و قِبطیان است                  موسی جلودار است و نیل اندر میان است

قلمرو فکری:

سرزمین فلسطین پر از اسرائیلی های اشغالگر است که دست کمی از فرعونیان و قبطیان ندارند. امام خمینی همچون حضرت موسی فرماندهی می کند و دشواری های راه نیز در پیش روی ما قرار دارند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

قبطیان و میان ß   قافیه (است ß   ردیف)

کل بیت ß   تلمیح به داستان حضرت موسی

فرعونیان و قبطیان ß   استعاره از اشغالگران

موسی ß   استعاره از رهبر

نیل ß   استعاره از دشواری ها

واژه آرایی کلمۀ «است»

پیام:

هشدار به وجود دشمنان و خطر

تنگ است ما را خانه تنگ است ای برادر                        بر جای ما بیگانه ننگ است ای برادر

قلمرو فکری:

به خاطر اشغالِ دشمن، این خانه بر ما تنگ و ملال آور شده و ننگ است که بیگانه ای بر جای ما نشسته باشد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   5 جمله

ای برادر ß   حرف ندا و منادا (شبه جمله)

را ß   حرف اضافه به معنای «برای»

قلمرو ادبی:

تنگ و ننگ ß   قافیه (است ای برادر ß   ردیف)

خانه ß   استعاره از میهن

تنگ و ننگ ß   جناس

خانه تنگ است ß   کنایه از اینکه جای مناسبی برای ما نیست

واج آرایی حرف «گ»

واژه آرایی کلمۀ «تنگ»

پیام:

تشویق به پیکار با دشمنان

فرمان رسید این خانه از دشمن بگیرید                          تخت و نگین از دست اهریمن بگیرید

قلمرو فکری:

فرمان رسید که سرزمین فلسطین را از دشمن پس بگیرید. و آن را از دست صهیونیست های اشغالگر آزاد کنید.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

دشمن و اهریمن ß   قافیه (بگیرید ß   ردیف)

خانه ß   استعاره از فلسطین

تخت و نگین ß   مجاز از فرمانروایی

نگین ß   مجاز از انگشتر

کل بیت ß   تلمیح به داستان حضرت سلیمان

دست ß   مجاز از تحت اختیار

پیام:

تشویق به پیکار با دشمنان

یعنی کلیم آهنگ جان سامری کرد                    ای یاوران باید ولی را یاوری کرد

قلمرو فکری:

یعنی حضرت موسی (امام خمینی) قصد نابودی سامری (اسرائیل) را کرده است. ای مردم و همرزمان! باید همگی فرمان رهبر را اطاعت کنیم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

سامری و یاوری ß   قافیه (کرد ß   ردیف)

کل بیت ß   تلمیح به داستان حضرت موسی و سامری

کلیم ß   استعاره از رهبر

سامری ß   استعاره از اشغالگران

آهنگ جان کسی را کردن ß   کنایه از قصد کشتن کسی را داشتن

یاور و یاوری ß   جناس، همریشگی (رشته انسانی)

پیام:

کمک به رهبر و ولی امر

حُکمِ جلودار است بر‌ هامون بتازید                    هامون اگر دریا شود از خون، بتازید

قلمرو فکری:

فرمان رهبر است که به دشمنان حمله کنیم. اگر خون همه دشت را بگیرد و گروهی کشته شوند، نترسید و باز هم به دشمنان یورش برید.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

هامون و خون ß   قافیه (بتازید ß   ردیف)

هامون اگر دریا شود ß   تشبیه

هامون اگر از خون دریا شود ß   کنایه از اینکه خیلی ها کشته شوند

مصراع دوم ß   اغراق

واژه آرایی حروف «هامون» و «بتازید»

پیام:

فرمان رهبر به پیکار با دشمنان

فرض است فرمان بردن از حکمِ جلودار             گر تیغ بارد، گو ببارد، نیست دشوار

قلمرو فکری:

اطاعت از فرمان امام (رهبر) واجب است و در این راه اگر شمشیر از آسمان ببارد، مهم نیست (هیچ چیز نمی تواند مانع راه شود).

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

جلودار و دشوار ß   قافیه

تیغ باریدن ß   استعاره پنهان، کنایه از شدت جنگ و مرگ

واج آرایی حرف «د»

واژه آرایی کلمۀ «بارد»

پیام:

وجوب اطاعت از رهبر

جانان من برخیز و آهنگ سفر کن                     گر تیغ بارد، گو ببارد، جان سپر کن

قلمرو فکری:

ای عزیزم بر خیز و عزم سفر کن اگر شمشیر و نیزه ببارد از جان مایه بگذار و بجنگ.

قلمرو زبانی:

بیت ß   6 جمله

قلمرو ادبی:

سفر و سپر ß   قافیه (کن ß   ردیف)

تیغ باریدن ß   استعاره پنهان، کنایه از شدت جنگ و مرگ

جان سپر کردن ß   کنایه از جان فشانی

سفر و سپر ß   جناسواره، جناس ندارد

پیام:

تشویق به جان فشانی

جانان من برخیز بر جولان برانیم                       زان جا به جولان تا خط لبنان برانیم

قلمرو فکری:

ای دوست من، برخیز تا به سوی بلندی های جولان حرکت کنیم و از آن جا با تاخت و تاز تا حدّ لبنان برویم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

جولان و لبنان ß   قافیه (برانیم ß   ردیف)

«جولان» در مصراع اول و «جولان» در مصراع دوم ß   جناس

پیام:

تشویق به پیکار با اشغالگران

آنجا که هر سو صد شهید خفته دارد                 آنجا که هر کویش غمی بنهفته دارد

قلمرو فکری:

سرزمینی که هر سویش شهیدی آرمیده است و مردمش یکسره غمگین و دردمندند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله (آنجا ß   شبه جمله)

قلمرو ادبی:

خفته و بنهفته ß   قافیه (دارد ß   ردیف)

صد ß   مجاز از بسیار

شهید خفته ß   تشبیه (شهیدان مانند انسان های خفته اند)

کوی ß   مجاز از مردم کوی

کل بیت ß   اغراق

واژه آرایی عبارت «آنجا که هر»

پیام:

رنج و درد مردم لبنان

جانان من اندوه لبنان کُشت ما را                      بشکست داغ دیرِ یاسین پشت ما را

قلمرو فکری:

عزیز من! غم لبنان، ما را کشت و کشتار مردم دیر یاسین، کمر ما را شکست.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

کشت و پشت ß   قافیه (ما را ß   ردیف)

لبنان ß   مجاز از مردم لبنان

داغ ß   مجاز از درد و رنج

دیر یاسین ß   مجاز از مردم دیریاسین

ما را کشت ß   کنایه از بسیار آزرد

پشت ما را بشکست ß   کنایه از بسیار آزرد

کشت و پشت ß   جناس

عیب قافیه ß   «کشت» و «پشتِ» با یکدیگر قافیه نمی شوند، زیرا «پشت» دارای کسره است (رشته انسانی)

کل بیت ß   تلمیح به رخداد دیر یاسین

واج آرایی حرف «ن»

کل بیت ß   اغراق

پیام:

همدردی با مردم لبنان

باید به مژگان رُفت گَرد از طُور سینین                باید به سینه رَفت زین جا تا فلسطین

قلمرو فکری:

باید از سرزمین فلسطین محافظت کرد گردش را با مژه جارو کرد و سینه خیز تا فلسطین (اگر نیاز باشد) برویم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

سینین و فلسطین ß   قافیه

با مژگان رفتن ß   کنایه از بزرگ داشتن

رُفت و رَفت ß   جناس ناهمسان

با سینه رفتن ß   کنایه از بزرگ داشتن

واژه آرایی حرف «باید»

پیام:

بزرگداشت فلسطین

جانان من برخیز و بشنو بانگ چاووش               آنَک امام ما عَلم بگرفته بر دوش

قلمرو فکری:

ای عزیز من، به پا خیز و صدای رهبر را بشنو که اینک امام، رهبریِ عملیات را برعهده گرفته است و آمادۀ حرکت و قیام است.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

چاووش و دوش ß   قافیه

بانگ چاووش را شنیدن ß   کنایه از آماده حرکت شدن

علم بر دوش گرفتن ß   آماده حرکت شدن

پیام:

تشویق به حرکت

تکبیرزن، لبّیک گو بنشین به رهوار                   مقصد دیار قدس همپای جلودار

قلمرو فکری:

الله گویان و لبیک گویان بر اسب خود سوار شو. همراه امام بسوی قدس که مقصدمان است حرکت کن.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

رهوار و جلودار ß   قافیه

بنشین به رهوار ß   کنایه از اینکه آماده حرکت شو

پیام:

تشویق به کمک به فلسطینیان